Terwijl u dit leest, lijkt de tijd te verstrijken.
Op dit moment leest u deze woorden, maar nu lees u deze.
Wat een ogenblik aanwezig was, lijkt al in naar het verleden te zijn verwezen.
In ons dagelijks leven hebben we geen andere keuze dan de wereld in een tijdsvolgorde te ervaren. We kunnen niet vooruit spoelen door de stukjes waarvan we weten dat ze vreselijk zullen zijn, of terugspoelen naar momenten waar we vooral van genoten. Of toch?
Context
De mens denkt al heel zijn bestaan na over wat tijd werkelijk betekent. Hier zijn twee belangrijke ideeën die uit dit denkwerk ontstonden. Beiden zijn nauw verwant met context.
Verandering
Stelt u zich een stilstaande waarnemer voor een enorme grijze muur voor. De muur is gelijkmatig geverfd en bedekt het hele gezichtsveld van de waarnemer. In dit scenario verandert er niets voor hem of haar. De muur heeft geen duur. Zo'n onveranderlijk object kan niet de bron zijn voor de idee van tijd.
Als er nu een blauw object voor de muur beweegt, kan de waarnemer de idee van tijd ervaren doordat het object van plaats verandert. De muur is een standvastig object. Het bewegende item is dat niet. Wanneer het beweegt, verandert het van locatie ten opzichte van de waarnemer.
Deze verandering is echter relatief ten opzichte van het standpunt van de waarnemer. Als de waarnemer samen met het object en met dezelfde snelheid beweegt, zal er geen verandering en dus geen duur ervaren worden.
Wanneer we verandering waarnemen, interpreteren we dit als een causaal verband. Causaliteit is echter geen eigenschap van de elementen, zoals hierboven de muur en het blauwe object, maar van de waarnemer zelf.
Hume ‘An Enquiry Concerning Human Understanding’ (1748) definieert relativiteit
Ervaring
Voor Kant voerde Newton aan dat we ons niet kunnen voorstellen dat we de tijd uit het heelal zouden kunnen verwijderen. Zelfs als u het heelal zou vernietigen, zou de tijd blijven bestaan, wat impliceert dat de tijd onafhankelijk van ons bestaat.
Kant stelt dat het feit dat we ons de tijd niet kunnen voorstellen, ons niets vertelt over het heelal. In plaats daarvan vertelt het ons iets over onze geest. Tijd is in ons geworteld: het is een vorm van denken, een voorwaarde om iets te ervaren.
De menselijke geest is zo gemaakt dat onze ervaringen altijd tijdelijk zijn. Daarom kunnen we ons zelfs geen niet-tijdelijke wereld voorstellen.
Kants ‘Kritik der reinen Vernunft’ (1781) verbindt tijd met ervaring
Verleden
Geheugen is niet wat we dachten dat het was
De metafoor die we standaard gebruiken om over het geheugen te praten zijn niet correct. Herinnering zitten ergens in de hersenen opgeslagen als een bestand dat we zonder moeite kunnen ophalen.
Het geheugen is echter een actief en moeizaam proces. Elke keer dat we aan een gebeurtenis uit het verleden denken, moeten we moeite doen om de herinnering opnieuw op te bouwen.
Een tweede, hiermee samenhangende misvatting is dat er zoiets bestaat als een fotografisch geheugen: het vermogen om moeiteloos alles te onthouden wat u zojuist hebt gezien. Het kan zijn dat het voor ons voelt alsof we ons willekeurige dingen herinneren die we niet probeerden te onthouden, maar er zijn redenen waarom we ze ons herinneren; we genoten van een liedje waar we naar luisterden, of we dachten na over hoe bizar iets was. Die gevoelens of gedachten zorgden ervoor dat die inhoud in het geheugen terechtkwam.
Het derde punt is dat veel mensen denken dat vergeten slecht is en dat een optimaal geheugensysteem er een is waarin vergeten niet voorkomt. Vergeten is belangrijk. Als we alles zouden moeten doorzoeken wat ons ooit is overkomen, elke keer dat we een voorspelling over de toekomst proberen te doen of te begrijpen wat er op dit moment aan de hand is, zou dat erg inefficiënt zijn. Snoeien heeft een enorm nut, omdat het ons in staat stelt de stukken uit ons verleden te gebruiken die waarschijnlijk het meest relevant zijn om te begrijpen wat er nu aan de hand is of wat er morgen of volgend jaar zou kunnen gebeuren.
Toekomst
Hoop
Hoop is een breekbaar begrip. In het frans is er een onderscheid tussen het mannelijke woord espoir – dat verwijst naar actie – en het vrouwelijke espérance – dat veeleer een langetermijnperspectief aanduidt.
In onze westerse christelijke cultuur hopen we op een ‘betere wereld’, zelfs op een ‘volmaakte wereld’ aan het einde der tijden. Hierdoor vervangt een lineaire tijdservaring het cyclisch tijdsverloop (seizoenen).
Motivatie
Ons doelgericht gedrag is afhankelijk van waargenomen toekomstige tijd.
Wanneer die tijd gezien wordt als een open einde, zijn de doelen die de hoogste prioriteit krijgen veelal voorbereidend, gericht op het verzamelen van informatie, op het ervaren van nieuwigheden en op het uitbreiden van kennis
Wanneer die tijd als beperkt wordt ervaren, zullen de meeste doelen die zijn die op de korte termijn kunnen gerealiseerd worden. In dit geval hebben doelen ook de neiging om het gevoel te benadrukken, met name het reguleren van emoties om het psychologische welzijn te optimaliseren.
Heden
Emotie
De wereld staat nu stil
Vindt u het ook vaak moeilijk om aan toekomst gerelateerde dingen te werken? We hebben moeite om te sparen, om preventief gezondheidsgedrag te vertonen, om voldoende tijd te besteden aan studeren of om ons te gedragen op een manier die onze toekomst zal ondersteunen.
Een steeds urgenter heden maakt het moeilijk om voldoende aandacht aan de toekomst te besteden.
Enerzijds geeft het gevoel van moeilijkheid soms aan dat een doel belangrijk voor ons is, en dat de interpretatie van moeilijkheid – een ‘geen pijn, geen winst’-mentaliteit – ons motiveert om naar dat doel toe te werken.
Anderzijds interpreteren we een gevoel van moeilijkheden soms als een signaal dat het nastreven van een doel onze tijd gewoon niet waard is; deze moeilijkheid wordt geïnterpreteerd als de betekenis dat succes onmogelijk is.
In 2013 publiceerde Science een fascinerende studie, uitgevoerd door de onderzoekers Jordi Quoidbach, Daniel T. Gilbert en Timothy D. Wilson. Ze werkten samen om de persoonlijkheden, waarden en voorkeuren van meer dan 19.000 mensen in de leeftijd van 18 tot 68 jaar te onderzoeken.
Het bleek dat, hoe oud de respondenten ook waren, ze er unaniem van overtuigd waren dat ze in het verleden veel veranderd waren, maar in de toekomst weinig zouden veranderen.
De onderzoekers noemden dit de ‘einde van de geschiedenis-illusie’:
Wij denken dat alles vanaf nu onveranderd zal blijven.
Gedrag
Impulsiviteit
Meer dan 40 jaar geleden onderzocht Walter Mischel, psycholoog nu aan de Columbia University, zelfbeheersing bij kinderen met een eenvoudige test.
In de test presenteerde hij een kleuter een bord marshmallows. Vervolgens kreeg het kind te horen dat de onderzoeker de kamer een paar minuten moest verlaten, maar niet voordat het kind een simpele keuze had gekregen: als het kind wachtte tot de onderzoeker terugkwam, mocht hij/zij twee marshmallows opeten. Als het kind niet meer kon wachten, kon het bellen en kwam de onderzoeker meteen terug, maar dan mocht er maar één marshmallow opgegeten worden.
Het resultaat is een ‘mate van wilskracht’ en wordt in verband gebracht met toekomstig succes.
Walter Mischel was op zoek naar persoonlijkheidseigenschappen en weerde elke vorm van context uit zijn onderzoek. Laat context nu een eigenschap van alledag zijn. Want in een andere versie van de marshmallowtest onder leiding van ontwikkelingspsycholoog Celeste Kidd verbrak een onderzoeker opzettelijk een belofte aan kinderen in de leeftijd van drie tot vijf jaar voordat de test begon. aardoor werd de tijd dat de kinderen bereid waren te wachten op de tweede traktatie met ongeveer 75 procent verkort. Zelfs jonge kinderen houden rekening met achtergrondinformatie bij het vormen van verwachtingen over de vraag of geduld wel of niet de moeite waard zal zijn.
Veel zogenaamd ‘impulsief’ gedrag komt net voort uit ons vermogen om over de toekomst te denken. Hoe wordt uw besluitvorming beïnvloed door uw motivatie om toekomstige spijt te voorkomen?
Ook Ran Kivetz en zijn collega’s hebben dit soort ‘vooruitziende impulsiviteit’ laten zien. Om toekomstige spijt van het missen van iets te voorkomen, zullen consumenten zelfs opzettelijk spaargeld uitgeven aan een opwindende vakantie, een gastronomisch diner of wat ze nu leuk vinden.
Deze bijzondere vorm van besluitvorming ontstaan doordat vooruitziendheid samengaat met een ander complex menselijk vermogen, metacognitie (uw vermogen om na te denken over uw eigen denken). Wij mensen hebben niet alleen emoties of verlangens als drijfveer. We reflecteren ook over onze emoties en wensen. Dat we ons realiseren dat ze ooit anders waren dan ze nu zijn, laat ons inzien dat ze ook in de toekomst kunnen veranderen.
In de voorbeelden van consumentenbeslissingen gebruikten mensen hun vooruitziende blik om op hun eigen emotionele wisselvalligheden te anticiperen en de prioriteit weer in het heden te leggen door het verzekeren van de vervulling van onmiddellijke behoeften.
Denken
Nu, vanuit de toekomst
We onderscheiden drie manieren om te denken vanuit de toekomst: prognose, utopie en hoop.
De wetenschappelijke prognose is ons het meest vertrouwd. Het Internationale klimaatpanel meet op basis van feitelijke data de stijging van CO2 op onze planeet en voorspelt de daaraan gekoppelde gevolgen. Wetenschappers tonen ons dankzij hun inzicht in de oorzaken en wetmatigheden hoe we die koolstofemissies moeten beperken.
Waar wetenschappers de toekomst zien als een meetbare projectie van de feitelijke evolutie, zoeken utopische denkers naar de ideale toekomst. Een utopie is geen prognose, geen extrapolatie van feiten. Het is een product van onze verbeelding, een visionaire projectie van onze diepste wensen. Letterlijk betekent ‘u-topie’ ‘wat geen plaats heeft’ of wat (voorlopig) haaks staat op de feitelijke werkelijkheid. Utopie is een blauwdruk van de ideale samenleving en dus voedingsbodem voor politieke ideologieën en morele aanspraken.
Idealiter moeten prognose en utopie elkaar in balans houden, zodat geen van beide ontspoort. Daartoe moeten we de droom van een ideale samenleving systematisch confronteren met de feiten en daarbij een plan opstellen dat de transitie van de feitelijke naar de gewenste samenleving mogelijk maakt.
Hoop ontstaat op een oorspronkelijker niveau dan dit van de feiten en de idealen. Hoop verbindt ons met de dynamiek van de tijd. Als de toekomst in wezen onbekend is, dan moet dit ook in de methodes om over de toekomst te denken een plaats krijgen.
We kunnen er naar streven ons te verbinden met die ‘onbekendheid’, in plaats van de toekomst te herleiden tot wat we al weten of wat we wensen.
Niet-weten is een houding van openheid voor de verrassende dynamiek van de tijd.
Het is de grondhouding van hoop en ondernemerschap.
Economie van de hoop - UA
Guido Van Nuffelen | www.orchestri.com